دنیای مطالب

علی بن ابی‌طالب (۱۳ رجب ۲۴ پیش از هجرت – ۲۱ رمضان ۴۰ هجری قمری) امام اول شیعیان و چهارمین خلیفه مسلمین است. وی پسرعمو، داماد و از نزدیک‌ترین صحابی محمد (پیامبر اسلام) و از اهل بیت وی و همسر فاطمه زهرا بود. پدر او ابوطالب فرزند عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف و مادرش هم فاطمه دختر اسد بن هاشم بود بنا بر این علی از هر دو طرف هاشمی نسب است. بنابر روایات محمد او را به برادری خود برگزید و با او پیمان برادری بست. بگفته شیعیان محمد هنگام بازگشت از آخرین حج خود در غدیر خم، او را به جانشینی خود تعیین نمود که اولین منبع تاریخی که به این واقعه اشاره می‌کند یعقوبی تاریخنگار شیعه نیمه دوم قرن سوم هجری است. پس از درگذشت پیامبر در ماجرای انتخاب جانشین پیامبر روز وفات پیامبر اسلام، جمعی از انصار در سقیفه بنی‌ساعده گرد آمدند. سرانجام اهل سقیفه تصمیم بر خلافت ابوبکر گرفتند. علی بن ابیطالب در ابتدا از بیعت با ابوبکر سرباز زد ولی سرانجام پس از شش ماه با ابوبکر بیعت نمود. علی در دوران خلافت سه خلیفه اول جز در انتخاب خلیفه سوم فعالیت سیاسی نداشت و در جنگ‌ها شرکت نمی‌کرد و تنها گاهی در امور دینی، قضایی و سیاسی به خلفا مشورت می‌داد. او پس از کشته شدن عثمان به عنوان چهارمین خلیفه مسلمانان انتخاب شد. دوران خلافت او مصادف با جنگهای داخلی بین مسلمانان و شورش ایرانیان بود. او سرانجام در مسجد کوفه به ضرب شمشیر یکی از خوارج کشته شد. منابع برای تاریخ‌نگاری زندگی علی درباره زندگانی علی، گزارش‌های فراوانی در متون تاریخی آمده‌است چنانچه پس از محمد، منابع اسلامی بیشترین حجم مطلب را به زندگی‌ او اختصاص داده‌اند.از این جهت که شخصیت علی‌ برای مسلمانان (اعم از شیعه و سنی) دارای اهمیت مذهبی، سیاسی‌، فقهی و روحانی‌ می‌باشد، زندگی‌ او به طرق مختلف تحلیل و تفسیر شده، و اسناد تاریخی موجود نیز تحت تاثیر ملاحظات فرقه‌ای قرار گرفته‌اند. بسیاری از منابع اولیه اسلامی تا حدی نسبت به علی رنگ تعصب -در برخی موارد مثبت و در برخی موارد منفی- گرفته‌اند. بخشی‌ از منابع برای تاریخ‌نگاری زندگی علی مشابه منابع برای تاریخ‌نگاری زندگی محمد مانند قرآن، ابن هشام، واقدی و طبری می‌باشد. نام‌ها و عناوین نام‌ها و عناوین مختلفی در سنت اسلامی به علی نسبت داده شده‌است که برخی از منعکس کننده ویژگی‌های شخصی او و برخی مشتق شده از قسمت‌های خاصی از زندگی او است. عناوین عبارتند از ابوالحسن، ابوتراب ، مرتضی، اسدالله («شیر خدا») ، حیدر («شیر»)، و به طور خاص در میان شیعه - امیرالمومنین و مولی المتقین. تولد و دودمان او در روز جمعه سیزدهم رجب سال سی‌ام عام‌الفیل مطابق با ۵۹۹ میلادی (ده سال قبل از بعثت محمد) در مکه و بنابر روایات در مسجدالحرام و درون کعبه به‌دنیا آمد. امینی در کتاب الغدیر روایات اسلامی را نقل می‌کند که مادر او فاطمه بنت اسد هنگامی که به علی حامله بود، به طواف خانه خدا اّمد و در آن حال دچار درد زایمان شد. او از پروردگار کعبه یاری خواست. ناگهان دیوار کعبه شکافت و وی به درون خانه خدا داخل شد و در اّن جا «علی بن ابی طالب» را به دنیا آورد. در مکه کودکی زمانی که علی ۶ ساله بود، پدر او ابوطالب، رئیس قبیله بنی‌هاشم، دچار مشکل مالی گردید. محمد که خود در کودکی تحت سرپرستی ابوطالب قرار گرفته بود و در این زمان سنش از ۳۰ سال گذشته بود، برای سبک کردن بار عایلهٔ وی به او پیشنهاد کرد که سرپرستی علی را او بر عهده بگیرد. ابوطالب پذیرفت و علی از کودکی در خانه محمد و تحت نظر او قرار گرفت. اسلام‌آوردن حدیثی که پس از شجاعت و جنگ‌آوری علی در جنگ احد به محمد نسبت داده می‌شود، با این مضمون: «هیچ جوانمردی هم‌چون علی و هیچ شمشیری هم‌چون ذوالفقار نیست.» علی یا دومین فرد ایمان آورده به محمد بعد از خدیجه یا سومین فرد بعد از خدیجه و ابوبکر است که این موضوع مورد اختلاف شیعه و اهل سنت می‌باشد. در هر صورت در آن زمان او حداکثر ده یا یازده سال داشته‌است. شبی که محمد از مکه به مدینه هجرت کرد، علی جان خود را به‌خطر انداخت و در بستر محمد خوابید و هم‌چنین مسئولیت پس دادن اموال و امانت‌های نزد محمد به صاحب‌هایشان در مکه را به‌دوش کشید. علی یک از کاتبان قرآن بود. او برای رهبری چندین مأموریت مهم انتخاب شد. پس از هجرت، محمد هنگامی که میان مهاجرین و انصار پیوند برادری می‌بست، علی را به‌عنوان برادر خودش برگزید. علی تقریبا در تمام لشکرکشی‌های دوران محمد شرکت داشت. او معمولا علم دار سپاه محمد بود و تنها در دو لشکرکشی (فدک در سال ششم هجری و لشکر کشی یمن بسال ده هجرت) فرمانده سپاه اسلام بود.از شجاعت و دلاوری علی در جنگ‌ها افسانه وار سخن گفته شده‌است. مانند آنکه در غزوه بدر علی به‌تنهایی بیش از یک سوم افراد دشمن را کشت. در غزوه احد و حنین از محمد دفاع کرد و در غزوه خیبر از خود رشادت‌ها نشان داد. علی نویسنده متن صلح حدیبیه بود. در هنگامی که ابوبکر حج را رهبری می‌کرد، محمد سورهٔ «برائت از مشرکان (توبه)» را به وسیلهٔ علی به مکیان ابلاغ کرد. در فتح مکه او کسی بود که برای شکستن بت‌های درون کعبه و دیگر بت‌هایی که توسط قبیله‌های اوس و خزرج و طیء پرستیده می‌شد، انتخاب شد. در یکی از نبردهای تن‌به‌تن وی، نبرد با عمرو بن عبدود یکی از پهلوانان بزرگ اعراب در جنگ احزاب بود که با حیلتی بر او پیروز شد. غدیر خم هنگامی که محمد از آخرین حج خود در سال ۶۳۲ میلادی باز می‌گشت. خطابه‌ای در مورد علی ایراد نمود که توسط شیعه و سنی بسیار متفاوت تفسیر شده‌است. مطابق با روایت هر دو گروه محمد گفت که علی وارثش و برادرش و کسی است که هر کس پیامبر را به عنوان مولایش (رهبر یا دوست قابل اعتماد) بپذیرد( کلمه مولا مرتبط است با ولایت(با کسر واو) یا وَلایت(با فتح واو) که حکومت، شروع مبادرت، غلبه معنوی و قدرت معنی میدهد). شیعیان این بیان را به معنی تعیین علی به جانشینی پیامبر و اولین امام می‌دانند. اهل سنت در مقابل تنها اظهار نزدیکی پیامبر به علی می‌دانند و اظهار خواسته اش که علی به عنوان پسر عمو و فرزند خوانده اش جانشین او در مسئولیت‌های خانوادگی اش پس از مرگ شود.بنظر می‌رسد که اولین تاریخنگاری که واقعه غدیر خم را ثبت کرده‌است تاریخ نگار شیعه؛ یعقوبی در نیمه دوم قرن سوم هجری بوده‌است.